---

- بخش زبرخان:

-- قدمگاه:

قدمگاه رضوی، که در 24 کیلومتری شرق شهر نیشابور واقع شده، یادگار و یادمان حضور حضرت امام رضا علیه‌السلام در نیشابور، جریان رهسپاری ایشان در اواخر سال 200 هـ.ق. از مدینه به مرو است. امام رضا علیه‌السلام پس از بیان حدیث گرانقدر «سلسلة الذهب»، برای نماز ظهر در قریة الحمراء (ده سُرخ) نیشابور توقف نمودند که پس از آن، این منطقه به قدمگاه موسوم گردید. در این منطقه چشمه‌ای وجود دارد که به نام چشمه‌ی حضرت معروف است و روایت است که این چشمه به دست حضرت رضا علیه‌السلام جاری شده است. رباط شاه عباسی، حمام صفوی، آسیاب آب و قلعه‌بالا که ارگ قدیمی قدمگاه است، از جاذبه‌های تاریخی شهر قدمگاه رضوی‌اند. شهر قدمگاه رضوی که در مسیر بزرگراه آسیایی و جاده کشوری تهران-مشهد واقع شده است پذیرای زائران و گردشگران بسیاری از سراسر ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر سرزمین‌های اسلامی است.(3) بقعه‌ی قدمگاه که قدمت آن به سده‌ی یازدهم هجری می‌رسد، دارای پلان هشت‌ظلعی است که دارای ایوان‌های بلند و طاق‌نماهای دو طبقه است که با تزئینات کاشی‌های خشت هفت‌رنگ و گچ‌بری‌های زیبا، در وسط باغی بزرگ واقع شده. بر فراز بقع، گنبدی بزرگ قرار دارد که با نره کاشی به اشکال لوزی سفید و فیروزه‌ای پوشانیده شده، در پایه‌ی گنبد، کتیبه‌ای به خط ثلث کاشیکاری شده است. در قدمگاه علاوه بر بقعه، باغ پر از درخت قدمگاه، چارپارخانه، حمام، چشمه‌ی حضرت و کاروانسرای سعدالدین، از جاذبه‌های دیدنی این منطقه‌اند.(7)

-- امامزادگان زین علی و عین علی:

زین‌علی و عین‌علی از نوادگان امام محمدتقی علیه‌السلام‌اند که در اواخر قرن سوم هجری می‌زیسته و برای رهایی از جور و ستم خلفای عباسی به نیشابور مهاجرت کرده‌اند. آرامگاه این دو امامزاده در دامنه‌ی کوه بینالود و در درّود در 30 کیلومتری شهر نیشابور واقع گردیده است. مرقد امامزادگان عین‌علی و زین‌علی در شمال شرقی شهر درّود و در خیابان ابوذر به سرمزار [SarMəzār] نامور است.(3)

-- امامزاده سلطان سید حبیب:

سید حبیب، از فرزندان امام موسی‌بن جعفر علیه‌السلام است که آرامگاه وی در روستای حاجی آباد در 25 کیلومتری شرق شهر نیشابور، جای گرفته است.(3) حاجی آباد از توابع بخش زبرخان شهرستان نیشابور است.

-- امامزاده سلطان سلیمان:

سلیمان، از فرزندان امام موسی‌بن جعفر علیه‌السلام است که آرامگاه وی در روستای عصمت آباد در 30 کیلومتری شرق شهر نیشابور، جای گرفته است.(3) عصمت آباد، از توابع بخش زبرخان شهرستان نیشابور است.

-- امامزاده یحیی:

یحیی از فرزندان امام موسی کاظم علیه‌السلام است. بقعه‌ی امامزاده یحیی، در روستای باغشن از توابع بخش زبرخان شهرستان نیشابور واقع شده، در جوار آرامگاه این امامزاده امکانات استراحت و خرید صنایع دستی وجود دارد.(15) آرامگاه امامزاده یحیی باغشن در حدود 30 کیلومتری شرق شهر نیشابور قرار گرفته است.(3)

-- امامزادگان سیدابوالحسن و سیدابوالقاسم:

ابوالحسن و ابوالقاسم از نوادگان امام موسی بن جعفر علیه‌السلام‌اند. آرامگاه امامزاده سیدابوالحسن در جنوب روستای اسحاق‌آباد و آرامگاه سیدابوالقاسم در شرق اسحاق آباد جای گرفته. اسحاق آباد روستایی است که در 27 کیلومتری شرق شهر نیشابور و در 10 کیلومتر جنوب قدمگاه رضوی قرار دارد. پیرامون روستای اسحاق آباد، بناهای و آثار تاریخی چون برج راهنما، ارگ اسحاق‌آباد، مسجد جامع، و تپه‌ی حصار نو قرار گرفته‌اند. ارگ تاریخی اسحاق‌آباد با مساحتی حدود 3000 متر مربع با معماری خاص و سنتی، هرساله میزبان هیئت‌های عزاداری عاشوری حسینی از 25 روستای پیرامونی است که در این مراسم آیین‌های مرثیه‌خوانی و شبیه‌خوانی برگزار می‌گردد.(3) در بین اهالی منطقه، بقعه‌ی سید ابوالحسن به مزار بالا [Məzār Bālā] و بقعه‌ی سیدابوالقاسم به مزار ته [Məzā Ta]  (= مزار پایین) معروف است. هر ساله در ایام تاسوعا و عاشورای حسنی، در میدان اصلی روستا، مراسم باشکوه شبیه‌خوانی برگزار می‌گردد، بدین سبب به این میدان «قتلگاه» نیز می‌گویند. نام دیگر این میدان در نزد اهالی، سرخدو (= سر یخدان) است که سبب این نام‌گذاری وجود بنای یخدان سنتی بزرگی در کنار این میدان بوده که در گذشته، مورد بهره‌برداری اهالی، قرا می‌گرفته است.(16) بنای امامزاده  سیدقاسم (قدمت صفویه) در شمال اسحاق آباد  به شماره‌ی  12871 در تاریخ  19/05/1384 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

-- مزار پنجه:

مزار پنجه موشان، با موقعیت 19/59 طول و 03/36 عرض جغرافیایی، با ارتفاع 1123 متر از سطح دریا، در همسایگی روستای موشان، در بخش زبرخان شهرستان نیشابور و 40 کیلومتری شرق شهر نیشابور و در مسیر جاده قدیم نیشابور- مشهد جای گرفته، بنای مزار پنجه موشان، به شماره‌ی 14148 در تاریخ 09/11/1384 در  فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است. این بنا که بر دامنه‌ی تپه‌ای طبیعی و در میان قبرستانی واقع شده، بنا به گفته‌ی سالخوردگان محل و نیز بررسی کارشناسان میراث فرهنگی، به دوره‌ی قاجار می‌رسد. در باور اهالی محل، در زمان‌های پیشین، اثر دست و یا پنجه‌ی امام رضا علیه‌السلام بر روی سنگی نقش گردیده بود که در زاویه‌ی جنوب غربی بنا، نصب بوده است، نامگذاری این مزار نیز به پنجه موشان، وجود همین نقش پنجه بر روی سنگ است. در زاویه‌ی جنوب شرقی بنا، فرورفتگی‌ای دیده می‌شود که به عنوان شمع‌خانه، بهره‌برداری می‌گردد. قدمت قبرستان مزار پنجه موشان، به دوره‌ی زندیه و قاجاریه می‌رسد. مزار پنجه، در نزد اهالی محل از احترام ویژه‌ای برخوردار است و همواره اهالی و مردم منطقه را به سوی خود می‌کشاند.(17)

-- امامزاده عبدالله:

بقعه‌ی امامزاده عبدالله در حدود 500 متری روستای جهان آباد از توابع بخش زبرخان شهرستان نیشابور، در 35 کیلومتری شرق شهر نیشابور جای گرفته است. این آرامگاه مورد احترام و تقدس اهالی روستا بوده و از روستاهای پیرامونی نیز زائران فراوانی را به سوی خود جلب می‌نماید.  بنای آرامگاه که قدمت آن به اواخر دوره‌ی قاجاریه می‌رسد، دارای پلانی نیم‌بیضی و یک ایوان ورودی با قوس جناغی و گنبدی سهی‌شکل به صورت گرد چینی است. آرامگاه امامزاده عبدالله جهان آباد به شماره 6375 در تاریخ  07/07/1381، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.(18)

-- آرامگاه خواجه ریحان:

آرامگاه خواجه ریحان در موقعیت 58/58 طول و 07/36 عرض جغرافیایی، با ارتفاع 1500 متر از سطح دریا، در 2 کیلومتری جنوب غربی روستای برج، از توابع دهستان اردوغش بخش زبرخان شهرستان نیشابور و در فاصله‌ی 20 کیلومتری جنوب شرق شهرستان نیشابور، واقع شده. پلان بنای آرامگاه که به دوره‌ی قاجاریه می‌رسد، هشت‍ ضلعی، و دارای گنبدی یک‌پوسته و به شکل عرقچین است. آرامگاه خواجه ریحان در بین مردم منطقه از قداست خاصی برخوردار است. بنای آرامگاه خواجه ریحان، به شماره‌ی 20482، در تاریخ 12/10/1386، در فهرست آثار ملی ایران، ثبت گردیده است.(19)

-- چشمه علی:

بنای چشمه‌علی در 02/ 59 طول و 10/36 عرض جغرافیایی، با ارتفاع 1600 متر از سطح دریا، در نزدیکی شهر خرو (خرو علیا) از توابع بخش زبرخان شهرستان نیشابور، در 33 کیلومتری شمال شرقی شهر نیشابور، واقع شده است. بنای چشمه علی بر کنار رودخانه‌ی خرو و همچنین جاده‌ای خاکی قرار گرفته، قدمت این بنا که از سنگ و با ملات گل و گچ ساخته شده به دوره‌ی قاجاریه می‌رسد. شکل بنا، چلیپایی و چشمه‌ای (چشمه علی) در مرکز آن جاری است، چلیپای یاد شده با گنبد یک‌پوسته‌ی چهارترکی، مسقف گردیده. مردم منطقه بر این باورند که چشمه‌علی از محل قدم امام علی علیه‌السلام، جاری شده، از این روی برای آن تقدس و احترام خاصی قائل‌اند.(20) این بنا که بر کوهپایه‌ی بینالود جای گرفته، علاوه بر جاذبه‌ی تاریخی و مذهبی، با قرار گرفتن در رودکده‌ای پوشیده از درختان گوناگون و باغ‌های میوه، یکی از جاذبه‌های طبیعی خرو نیز به شمار می‌آید.

-- آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های بخش زبرخان:(14)

---

- بخش میان جلگه:

-- امامزاده سیدعبدالله:

عبدالله بن زین العابدین از فرزندان امام چهارم شیعیان -حضرت سجاد علیه‌السلام- است. حرم سیدعبدالله در یک کیلومتری غرب روستای فدیشه از توابع دهستان غزالی  بخش میان جلگه شهرستان نیشابور جای گرفته. روستای فدیشه با موقعیت 26/58 طول و 1/36 عرض جغرافیایی و با ارتفاع 1080متر از سطح دریا در حدود 45 کیلومتری جنوب غربی شهر نیشابور قرار دارد. وجود آرامگاه امامزاده عبدالله در این روستا، اهمیت و مرکزیت مذهبی خاصی برای فدیشه، در بین روستاهای اطراف ایجاد نموده؛ آیین شبیه خوانی دهه‌ی اول محرم، از مهم‌ترین آیین‌های مذهبی این روستاست که در شهرستان‌های پیرامونی چون  سبزوار ، فیروزه و نیشابور نامور گردیده، آیین «شبیه‌خوانی فدیشه»، در جایگاهی ویژه در حاشیه‌ی شمالی مسجد جامع روستا -که در بین اهالی «گود شبیه خوانی» یا «قتلگاه» نامیده  می‌شود، اجرا می‌گردد. شکوه آیین‌های عذاداری فدیشه در روزهای عاشورا و تاسوعای حسینی، که با سینه زنی و زنجیرزنی عزاداران حسینی  و پخش نذورات به ویژه «حلیم نیشابوری» است نمای معنوی خاصی به این منطقه می‌بخشد به گونه‌ای که به گفته‌ی اهالی محل، «عاشورا در فدیشه قیامتی برپا می شود  به عشق حسین(ع)».(21)

-- مزار جوانمرد علی:

بنای جوامرد علی که قدمت ان با اوایل دوره‌ی تمیموری می‌رسد، در تاریخ 05/10/1356 و به شماره‌ی 1547 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.(22) این آرامگاه در نزدیکی روستای جنداب، در 45 کیلومتری جنوب شهر عشق‌آباد و 65 کیلومتری جنوب شهر نیشابور جای گرفته، و روستاهای چاه‌مزار، ماروس و ریگی در همسایگی آن قرار دارند. به باور مردم منطقه، جوانمرد علی قصاب از خادمین حضرت علی علیه‌السلام بوده و احترام خاصی برای وی قائلند.(3)

-- امامزاده سیدحمزه:

آرامگاه سید حمزه (امامزاده عشق‌آباد)، در موقعیت طول 41/58 و عرض 03/36 عرض جغرافیایی و با ارتفاع 1530 متر از سطح دریا، در خیابان اما‌م رضا 12 شهر عشق‌آباد –مرکز بخش میان‌جلگه ی شهرستان نیشابور-، در فاصله‌ی تقریبی 25 کیلومتری جنوب شهر نیشابور، جای گرفته. بنای آرامگاه دارای پلان 8 ضلعی، 4 طاق اصلی، 4 طاق فرعی و دارای گنبد، است که قدمت آن به دوره‌ی صفویه می‌رسد، در دوره‌ی معاصر نیز اجزایی بر این بنا افزوده شده. آرامگاه سید حمزه، به عنوان زیارتگاه برادر امام رضا علیه‌السلام، در بین مردم منطقه از ارزش و احترام بالایی برخوردار است. بنای آرامگاه سید حمزه با عنوان «امامزاده عشق‌ آباد» در تاریخ 27/12/1386، به شماره‌ی 22290 در فهرست آثار ملی ایران، ثبت گردیده است.(23)

-- آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های بخش میان جلگه:(14)

---

- بخش سرولایت:

-- شاهزاده حسین اصغر:

حسین اصغر معروف به علی اصغر از فرزندان حضرت علی بن حسین علیه‌السلام است. آرامگاه شاهزاده حسین اصغر که شازده [šāzda] نیز نامیده می‌شود بر فراز ارتفاعات کوه‌ اردلان در نزدیکی روستای برزنون در 90 کیلومتری شمال غربی شهر نیشابور جای گرفته است. این منطقه با داشتن چشم‌اندازهای طبیعی و امکانات رفاهی مناسب، پس از امامزاده محمدمحروق و قدمگاه رضوی، یکی از هدف‌های اصلی گردشکری مذهبی شهرستان نیشابور به شمار می‌آید و زائران فراوانی از شهرستان‌های نیشابور، سبزوار، قوچان و سایر شهرهای پیرامونی را به ویژه در فصل‌های بهار و تابستان، پذیراست.(3)

-- امامزاده یحیی بن زید:

یحیی بن زید بن علی بن الحسین از نوادگان حضرت امام سجاد علیه‌السلام است. یحیی در اندیشه‌ی مردم منطقه امام‌زاده‌ی جوانی است دارای عقلی سلیم و شجاعتی نمونه و روایت است که وی توسط عمال نصربن سیّار دستگیر شده و به دستور نصر، زندانی می‌گردد، شیعیان نیشابور با پرداخت 20 هزار درهم، آزادی وی را فراهم می‌آورند اما پس از مدتی که دستگاه حاکم، محبوبیت روزافزون وی را تاب نمی‌آورد، سه هزار نفر از سپاهیان را به جنگ با یحیی و یارانش -که از شیعیان نیشابور بودند- اعزام می‌نماید و در جریان نبردی سخت، پس از ادای نماز ظهر و عصر، او و یارانش را تیرباران می‌نمایند که تیری بر پیشانی یحیی نشسته و به شهادت می‌رسد، به دستور حاکم، سر از پیکرش جدا نموده به نزد خلیفه می‌فرستند و بدن وی را به دار می‌آویزند و مدتی بر دار می‌ماند تا اینکه ابومسلم خراسانی، نصر بن سیار را سرنگون نموده و جنازه‌ی این بزرگوار را از دار پایین آورده و بر آن نماز خوانده و به خاک می‌سپارد. آرامگاه یحیی، در روستای زیارت، در 90 کیلومتری شمال غربی شهر نیشابور واقع شده است. آرامگاه یحیی که در دره‌ای کوهستانی قرار گرفته درای طبیعتی زیبا و آب و هوایی روحبخش است. علاوه بر آرامگاه امامزاده یحیی و روستای زیارت، روستای کلیدر و برخی آثار تاریخی و طبیعی چون گنبد سنگی، قلعه کهنه، قلعه حاجی، قلعه کمری و غار پلنگ از جاذبه‌های گردشگری این منطقه‌اند.(3)

-- آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های بخش سرولایت:(14)

---

- بخش تحت جلگه:

-- امامزادگان آبکوزه، باغ‌چاه و بنام:

امامزاده آبکوزه در 5 کیلومتری شهر بار جای گرفته است. آبکوزه یکی از زیارتگاه‌های مورد احترام و مراجعه‌ی مردم بار و مناطق پیرامونی آن است. آرامگاه امامزاده بنام در درون شهر بار و آرامگاه امامزاده باغ‌چاه در میان‌باغ‌های شهر بار واقع شده است.  شهر بار که در دامنه‌های رشته کوه‌های بینالود واقع شده، با موقعیت43/58 طول و 30/36 عرض جغرافیایی و ارتفاع 1670 متر از سطح دریا، در فاصله‌ی حدود 60 کیلومتری شمال غربی شهر نیشابور، واقع شده است. شهر بار در 60 کیلومتری شمال شهر نیشابور، واقع شده است. بار با قرار گرفتن در منطقه‌ای کوهستانی و بهره‌برداری از منابع آبی فراوان دارای جاذبه‌های طبیعی فراوان از جمله آبشار، رودخانه، باغستان، درختستان و سایر چشم‌اندازهای بکر کوهستانی است. این ناحیه از فرهنگ مردمی و جلوه‌های فلکوریک ارزشمندی برخوردار است.(24)

-- آرامگاه خواجه نبی:

آرامگاه خواجه نبی در یک کیلومتری شرق روستای حصارنو از توابع بخش تحت جلگه شهرستان نیشابور، در حدود 45 کیلومتری غرب شهر نیشابور، قرار گرفته. قدمت بنای آرامگاه به دوره‌ی سلجوقی می‌رسد که تا دوران قاجار و اوایل پهلوی، نیز تغییرات و تعمیراتی در آن اعمال شده. پلان بنای آرامگاه از سمت بیرون مربع‌شکل و از درون بنا، با وجود طاقنماهایی در چهارضلع، به شکل چلیپایی است، گنبد بنا با قوس جناغی بر روی هشت‌ضلعی بخش بالایی درونی بنا، ساخته شده. قبرستان روستای حصار نو در کنار این آرامگاه، قرار گرفته است. بنای آرامگاه خواجه نبی، به شماره‌ی 6738، در تاریخ 10/10/1381، در فهرست آثار ملی ایران، ثبت شده است.(25)

-- امامزاده سیدحسن:

سید حسن از فرزندان امام موسی کاظم علیه‌السلام است که آرامگاه وی در 18 کیلومتری غرب شهر نیشابور، در خیابان امام حسین شهر فیروزه و در محله‌ی دهنوخلج واقع شده است.(3)

-- آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های بخش تحت جلگه:(14)

---

- بخش طاغنکوه:

-- امامزاده قاسم:

ابوجعفر ملقب به ابوالقاسم از نسب امام موسی کاظم علیه‌السلام است که آرامگاه وی در روستای گرماب در 38 کیلومتری غرب شهر نیشابور جای گرفته. در بین بنای آرامگاه و مسجد جامع روستای گرماب، آب گرمی جاری است، که از جاذبه‌های طبیعی این منطقه به شمار می‌آید.(3) وجه تسمیه‌ی این روستا به گرماب، به خاطر وجود همین چشمه‌ی آب گرم در جنوب روستا و در همسایگی امامزاده است که از دوران گذشته، مردم برای این آب گرم خواص درمانی قائل بوده‌اند. «گرماب» مرکز دهستان طاغنکوه جنوبی بخش طاغنکوه شهرستان فیروزه (تحت جلگه نیشابور) است. آب این چشمه از دسته آب‌های کلروره سولفاته کلسیک است، که درسطح کشور از این دیدگاه، دارای رتبه‌ی نخست می‌باشد. بر اساس آزمایشات انجام شده بر روی این آب، ثابت شده که در تسکین دردهای عضلانی و بهبودی بیماری‌های پوستی، کارساز است.(26)

-- امامزاده عبدالقهار:

عبدالقهّار از نوادگان امام محمد باقر علیه‌السلام است. آرامگاه عبدالقهار در نزدیکی روستای طاغان، در 37 کیلومتری شهر نیشابور قرار گرفته. از چشم‌اندازهای پیرامونی آرامگاه، به چشمه‌سار امامزاده، درختان کهنسال، باغ‌های میوه، کوه‌های «قلعه‌سنگی»، «تیغ سرخ» و «هشت کردوخان» می‌توان اشاره نمود.(3) طاغان از توابع بخش طاغنکوه شهرستان نیشابور است.

-- مزار باباپیر:

بنای مزار باباپیر، در موقعیت 15/58 طول و 30/38 عرض جغرافیایی و با ارتفاع 1340 متر از سطح دریا، در 2 کیلومتری شمال غربی روستای مرزان از توابع بخش طاغانکوه شهرستان نیشابور جای گرفته. بنا به باور اهالی منطقه، این بنا، مدفن شخصی به نام پیر کرمانی است که از یاران شاهزاده (امامزاده) حسین علی اصغر (از نوادگان امام سجاد علیه‌السلام) بوده که در جنگ با مخالفان شیعیان کشته شده. بنای مزار باباپیر که قدمت آن به دروه صفویه می‌رسد، دارای پلانی مربع شکل، سقفی گنبدی و محرابی در ضلع شرقی است. مزار باباپیر، مورد احترام و تقدیس اهالی منطقه است و برخی آیین‌های عذاداری (محرم و صفر) و همچنین ادای نذورات در نزدیکی این مکان، انجام می‌گیرد. مزار باباپیر، در تاریخ 27/12/1386 به شماره‌ی 22293، در فهرست آثار ملی ایران، ثبت شده است.(27)

-- شاهزاده ابراهیم:

شاهزاده ابراهیم، زیارتگاه روستای چزک از توابع بخش طاغنکوه شهرستان نیشابور است که محل ادای نذورات مردم روستای چزک و روستاهای پیرامونی است، یکی از غذاهای نذری این زیارتگاه، شیربرنج چزکی است که در ایام محرم و صفر به عزاداران و زائران، پیشکش می‌گردد. روستای چزک در حدود 65 کیلومتری شهر نیشابور، واقع شده است.(28)

-- زیارتگاه روستای بتو:

دو زیارتگاه در روستای بتو از توابع بخش طاغنکوه شهرستان نیشابور، در حدود 45 کیلومتری غرب شهر نیشابور، قرار دارد که مورد احترام خاص اهالی روستاست و نذورات خود را در این محل ادا می‌نمایند. روستای بتو در موقعیت 34/58 طول و 39/36 عرض جغرافیایی واقع شده است. این روستای کوهپایه‌ای ساختی پلکانی داشته و اثر تاریخی که در بین اهالی به «برج کهنه» معروف است در نزدیکی روستا واقع شده است.(29)

-- آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های بخش طاغنکوه:(14)

---

- برخی آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های دیگر:

در «فرهنگ آبادیها و مکان‌های مذهبی کشور»(30)، نام 34 امامزاده و زیارتگاه در حوزه‌ی شهرستان نیشابور، آمده است که در بخش‌های پیشین این نوشتار، از برخی از آن‌ها نام برده نشده است؛ از این روی به نظر می‌رسد از این دسته، گروهی، مواردی باشند که در منابع بخش‌های پیشین، نام آن‌ها به گونه‌ی دیگری آمده است و گروهی نیز مواردی باشند که در منابع پیشین نیامده‌اند. این دو گروه عبارتند از: امامزاده حاجی قیدال ]قیدار[ (صفحه‌ی 615، ستون 3)؛ امامزاده خواجه عربی (ص616، س3)؛ امامزاده شاه ‌مراد ]شاهمراد[ (ص620، س2)؛ امامزاده شیخ محمد (ص620، س3)؛ امامزاده گل گنبد (ص624، س2)؛  امامزاده میرلوت هاشم (ص625، س3)؛ امامزاده هیبت الله (ص626، س2)؛ بابالنگر (ص627؛ س1)؛ زیارتگاه شیخ مؤمن ]سید مقاول؟[ (ص630، س3)؛ شاهزاده قهار و غفار (ص634، س2).

- سررشته‌ای برای پژوهش‌های گسترده‌تر:

آن‌چه در این نوشتار، از آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌های نیشابور از پیش دیدگانتان گذشت، بر اساس منابع و متون در دسترس نگارنده، تهیه شده که فهرست آن در «پانوشت‌ها» می‌آید. پدید آمدن این نوشتار، در پی جستجوی نگارنده در زمینه‌ی زیارتگاه‌ها و جای‌های مذهبی نیشابور سامان یافت. شوربختانه با نگر به توانمندی‌های نیشابور در زمینه‌ی گردشگری مذهبی و زیارت، بازشناسی و شناساندن جایگاه‌ها و همبودگاه‌های مذهبی نیشابور، چندان که شایسته و بایسته است در دسترس بهره‌برداری همگانی قرار نگرفته است. از این روی در اندیشه‌ام گذشت تا با نمایاندن کوتاه‌گردآورده‌ای از آن‌چه در دسترسم در این موضوع قرار دارد، سرنخ‌ها و سررشته‌هایی را در اختیار پژوهشگران و دوستداران میراث فرهنگی، معنوی و مذهبی نیشابور قرار گیرد. امید است این نوشتار، -با نگر به این که از دید نگارنده، بی‌گمان، لغزش‌ها و کژی‌هایی بسیار نیز داراست- به عنوان نقطه‌ی آغازی، مورد توجه علاقمندان قرار گرفته و با پژوهش‌ها و نگارش‌های گسترده‌تر و دقیق‌تر در این حوزه –که میدانگاهی بس بکر و ارزشمند به نگر می‌رسد- اطلاعات این میدان را چنان‌که شایسته و بایسته است گسترده و پُرمایه نمایند. بی‌گمان، چنین پژوهش‌هایی، دستاوردهایی چون زیر را در پی خواهد داشت:

1.       شناسنامه‌دار شدن پژوهشمند زیارتگاه‌ها، آرامگاه‌ها و اماکن مذهبی نیشابور و ایجاد پایگاه اطلاعاتی که در آن، داده‌هایی چون نسب و شجره خانوادگی‌، سرگذشتنامه و تاریخچه و وجه تسمیه، اطلاعات جغرافیایی محل، مشخصات معماری و فنی و نمادین بنا، باورهای مردم در حوزه‌ی مکان مذهبی مورد بحث، معرفی امکانات رفاهی و خدماتی برای زائرین، طرح توسعه‌ی مکان مذهبی و ... در دسترس خواهد بود.

2.       پی‌ریزی پدیدآوری نقشه‌ و راهنمای جامع گردشگری مذهبی و زیارت شهرستان نیشابور بر اساس یافته‌های پژوهشی بند پیشین.

3.       برنامه‌ریزی توسعه‌محور بر اساس یافته‌های پژوهشی و جذب سرمایه‌های بخش خصوصی، دولتی و خیرین بر اساس تعاریف، توجیهات و طرح‌های مبتنی بر بررسی‌های جامع و فراگیر پژوهشی.

4.       احیاء، رونق‌بخشی و توسعه‌ی زیست‌بوم انسانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی منطقه، با روبیدن غبار گمنامی و فراموشی از منطقه و اماکن مذهبی آن.

ققنوس شرق-06/06/1390

- پانوشت‌ها:

       1.